Khuyến mãi Khuyến mãi
DANH MỤC SẢN PHẨM
Khám Phá Giá Trị Văn Hóa Đặc Sắc Của Làng Gốm Bát Tràng

Khám Phá Giá Trị Văn Hóa Đặc Sắc Của Làng Gốm Bát Tràng

Trân MKT
Th 4 25/12/2024
Nội dung bài viết

Làng gốm Bát Tràng từ lâu đã khắc sâu dấu ấn như một biểu tượng tinh hoa của nghệ thuật Việt Nam. Mỗi sản phẩm gốm không chỉ đơn thuần là một món đồ thủ công, mà còn mang đậm hơi thở văn hóa, lưu giữ những mảnh ký ức của dân tộc. Nằm yên bình bên dòng sông Hồng thơ mộng, ngôi làng đã trải qua hơn 700 năm biến động lịch sử, chứng kiến bao thay đổi nhưng vẫn kiên cường gìn giữ giá trị truyền thống trong từng chi tiết của đất và men.

Làng Gốm Bát Tràng – Cội Nguồn Của Nghệ Thuật Gốm Sứ

Gốm Bát Tràng là tên gọi chung của các sản phẩm gốm sứ được chế tác tại những làng nghề thuộc địa phận tỉnh Bát Tràng. Các làng này tọa lạc ở tả ngạn sông Hồng, thuộc xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm, cách trung tâm Hà Nội khoảng hơn 10 km về phía Đông Nam.

Tên gọi Bát Tràng trong Hán Việt được viết là 鉢場. Theo Từ điển Thiều Chửu, chữ "Bát" (鉢) trong tiếng Phạn mang nghĩa là bát-đa-la, ám chỉ chiếc bát ăn của nhà sư, thường được truyền qua các thế hệ trong chốn thiền môn. Trong khi đó, chữ "Tràng" (場, hoặc có thể đọc là Trường) mang nghĩa là một khoảng sân rộng và bằng phẳng, nơi người ta thường tụ họp vì nhiều mục đích khác nhau. Vì vậy, tên Bát Tràng có thể được hiểu một cách giản dị là "khoảng sân rộng nơi dân làng tập trung chế tác bát đĩa," và đây là một nghề truyền thống được lưu giữ từ đời này sang đời khác. 

Tuy nhiên, theo một số tài liệu khác, tên gọi Bát Tràng còn có khả năng bắt nguồn từ cụm từ Bạch Thổ Phường, mang ý nghĩa "phường đất sét trắng."

Lịch Sử Hình Thành Làng Gốm Bát Tràng

Theo ghi chép từ "Đại Việt sử ký toàn thư" cùng với cuốn "Dư địa chí" của Nguyễn Trãi, làng gốm Bát Tràng được hình thành vào khoảng thế kỷ 14 dưới thời nhà Lý. Khi Vua Lý Thái Tổ dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long, năm dòng họ nổi tiếng trong nghề gốm gồm Trần, Vương, Nguyễn, Lê, Phạm, xuất thân từ làng Bồ Bát (gồm làng Bồ Xuyên và Bạch Bát), huyện Yên Mô, phủ Trường Yên (nay thuộc huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình), đã quyết định di cư đến kinh thành Thăng Long để tìm nơi lập nghiệp. Họ mang theo các nghệ nhân làm gốm cùng gia đình.

Khi đến khu vực Bạch Thổ phường thuộc huyện Gia Lâm, phủ Thuận An (hiện nay là xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm, Hà Nội) - nơi có đất sét trắng, một nguồn nguyên liệu lý tưởng để sản xuất đồ gốm - các dòng họ này đã chung tay cùng dòng họ Nguyễn tại địa phương mở lò chế tác gốm và thành lập nên làng gốm Bát Tràng.

Bên cạnh đó, theo các câu chuyện dân gian lưu truyền, làng nghề Bát Tràng còn được cho là bắt nguồn từ ba vị thái học sinh khi sang Bắc Tống làm sứ đã học hỏi kỹ thuật chế tác gốm của người dân địa phương rồi truyền lại cho người dân Việt Nam. Trong gia phả của nhiều dòng họ ở Bát Tràng cũng lưu giữ những tư liệu về lịch sử hình thành của làng nghề này. Những dấu tích như các lớp đất nung và mảnh gốm được khai quật tại nhiều nơi như Thanh Hóa, Ninh Bình,…đã được các nhà khảo cổ xác nhận, góp phần làm sáng tỏ nguồn gốc của làng nghề.

Quy Trình Làm Gốm Tinh Xảo – Sự Kỳ Công Của Nghệ Nhân Bát Tràng

Để hoàn thiện một sản phẩm gốm, nghệ nhân cần trải qua nhiều bước phức tạp, từ việc chuẩn bị nguyên liệu, tạo dáng, trang trí, tráng men đến nung sản phẩm.

Chuẩn bị nguyên liệu và xử lý đất

Đất sét được sử dụng ở Bát Tràng phải được lựa chọn một cách cẩn thận, đảm bảo độ mịn, dẻo và khả năng chịu nhiệt tốt. Đây là yếu tố then chốt ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng của sản phẩm gốm.

Sử dụng hệ thống bể chứa để ngâm đất trong nước là bước đầu tiên trong quy trình xử lý. Thời gian và phương pháp thực hiện sẽ tùy thuộc vào đặc tính của từng loại đất. Trước tiên, cần loại bỏ các tạp chất, sau đó ngâm đất cho đạt độ ngấu, đảo đều, gom thành đống, dẫm đất để làm mềm, rồi ủ đất thành từng khối. Cuối cùng, sử dụng công cụ chuyên biệt để cắt thái khối đất (được gọi là củi nể) nhiều lần, giúp đất trở nên thật mịn và dẻo. Sau khi đất được làm sạch, tùy theo nhu cầu của từng loại gốm, người ta có thể điều chỉnh tỷ lệ như thêm hoặc bớt cao lanh, cũng như gia giảm lượng cát trong đất sét để tạo sự phù hợp.

Tạo dáng 

Sau khi xử lý và pha chế đất, người thợ gốm sẽ bắt đầu công đoạn tạo hình sản phẩm trên bàn xoay. Hiện nay, bên cạnh kỹ thuật vuốt, be chạch truyền thống bằng tay, các nghệ nhân gốm Bát Tràng còn sử dụng nhiều phương pháp tạo hình khác như đắp nặn, đúc khuôn hoặc sử dụng khuôn in. Đồng thời, phương pháp đổ rót cũng được áp dụng, tức là đổ hồ thừa hoặc hồ đầy để tạo ra hình dáng sản phẩm. Sau khi hoàn thiện phần tạo hình, cốt gốm sẽ được phơi sấy bằng cách hong trên giá trong không gian thoáng gió hoặc sử dụng lò sấy chuyên dụng.

Trang trí và tráng men

Vào thế kỷ XIV - XV, kỹ thuật trang trí gốm sứ chủ yếu sử dụng phương pháp khắc chìm và tô men nâu theo phong cách gốm hoa nâu thời Lý - Trần. Từ thế kỷ XVI đến XVIII, nghệ thuật trang trí phát triển với kỹ thuật chạm đắp nổi, kết hợp vẽ lam các họa tiết như rồng, phượng đan xen mây cụm, ngựa có cánh, các hoạt cảnh nhân vật, cánh sen đứng, hoa dây, lá đề, phong cảnh sơn thủy,... Người thợ gốm thường dùng bút lông để vẽ trực tiếp lên sản phẩm, cùng với đó là nhiều kỹ thuật trang trí khác như đánh chỉ, bôi men chảy màu, vẽ với men màu. Những kỹ thuật này khi nung tạo ra các đường nét và màu sắc tự nhiên, hài hòa, đem lại giá trị nghệ thuật cao.

Hiện nay, bên cạnh các kỹ thuật trang trí truyền thống, làng gốm Bát Tràng còn phổ biến phương pháp hiện đại như hấp hoa và sử dụng hình in sẵn trên giấy. Các phương pháp này dễ thực hiện, nhanh chóng nhưng thường thiếu sự sáng tạo và giá trị nghệ thuật so với các kỹ thuật cổ truyền.

 

Kỹ thuật tráng men gốm tại Bát Tràng có nhiều phương pháp khác nhau. Phổ biến nhất là kỹ thuật tráng men bên ngoài sản phẩm, thường được gọi là kìm men. Phức tạp hơn là các phương pháp quay men và đúc men. Quay men là quá trình phủ men đồng thời cả bên trong lẫn bên ngoài sản phẩm. Trong khi đó, đúc men chỉ tập trung vào việc tráng men ở mặt trong của sản phẩm.

Nung gốm

Các sản phẩm mộc sau khi hoàn tất quá trình gia công đầy đủ và đạt đến trạng thái mong muốn sẽ được đưa vào lò nung để thực hiện các bước xử lý nhiệt. Giai đoạn chồng lò và sắp xếp các sản phẩm bên trong là một công đoạn đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm, bởi nó phụ thuộc nhiều vào các yếu tố như loại sản phẩm cụ thể, hình dáng đặc trưng, kích thước cụ thể của bao nung, cũng như thiết kế và cấu tạo của loại lò nung được sử dụng. Quá trình này nhằm mục tiêu tận dụng tối đa không gian bên trong lò, đồng thời giúp giảm thiểu lượng nhiên liệu tiêu hao nhưng vẫn đảm bảo hiệu suất nhiệt đạt mức tối ưu.

Bên cạnh đó, việc đốt lò được coi là khâu mang tính quyết định nhất, có vai trò quan trọng sống còn, bởi đây là yếu tố chính ảnh hưởng trực tiếp đến sự thành công hay thất bại của toàn bộ mẻ nung gốm.  Nếu thực hiện không chính xác, nhiệt độ hoặc quy trình không được kiểm soát tốt có thể làm hỏng chất lượng sản phẩm hoặc gây lãng phí tài nguyên. Do đó, từng bước trong giai đoạn này đều cần được tiến hành cẩn thận với tính toán kỹ lưỡng và sự giám sát chặt chẽ của người thợ lành nghề.

Giá Trị Văn Hóa Mà Gốm Bát Tràng Mang Lại

Gốm Bát Tràng không chỉ đơn thuần là những sản phẩm gốm sứ phục vụ nhu cầu tiêu dùng hàng ngày, mà còn là một biểu tượng mang đậm nét bản sắc văn hóa và tinh thần của người Việt, được lưu truyền và phát triển qua nhiều thế hệ. Mỗi họa tiết trang trí xuất hiện trên sản phẩm gốm đều chứa đựng ý nghĩa sâu sắc, thể hiện những triết lý nhân sinh giàu giá trị nhân văn, đồng thời tái hiện các biểu tượng truyền thống quen thuộc như hình ảnh rồng, phượng hoàng, cá chép hóa rồng mang thông điệp vượt khó vươn lên, hay là những cảnh quan thiên nhiên bình yên với sông núi hữu tình.

Bên cạnh giá trị thẩm mỹ độc đáo, gốm Bát Tràng còn được trân quý bởi ý nghĩa phong thủy mà nó mang lại, giúp thu hút tài lộc, đem đến sự thịnh vượng và vun đắp bầu không khí bình an cho mái ấm gia đình. Những sản phẩm như lộc bình, đĩa cảnh trang trí hay bộ ấm trà không chỉ góp phần tô điểm cho không gian sống thêm phần ấn tượng và đẹp mắt mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên sự cân bằng và hài hòa về phương diện năng lượng cho ngôi nhà của bạn.

Làng Gốm Bát Tràng Trong Cuộc Sống Hiện Đại

Trong nhịp sống hiện đại, gốm Bát Tràng vẫn luôn giữ vững hồn cốt truyền thống, đồng thời không ngừng đổi mới để đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng. Những dòng sản phẩm như ấm trà men hỏa biến, lộc bình phong thủy hay bộ bàn ăn cao cấp mang đậm tinh hoa truyền thống nhưng vẫn phảng phất hơi thở sang trọng, hiện đại, đã trở thành biểu tượng cho sự kết hợp hoàn hảo giữa di sản văn hóa và xu hướng đương thời.

Làng gốm Bát Tràng ngày nay còn là điểm đến hấp dẫn trong hành trình khám phá văn hóa Việt. Du khách có cơ hội tự tay nặn gốm, trải nghiệm quy trình chế tác đầy kỳ công và chọn lựa những món quà độc đáo, mang đậm bản sắc dân tộc. Không chỉ là một chuyến đi, đây còn là hành trình tìm về cội nguồn, nơi lưu giữ giá trị văn hóa vượt thời gian.

Lời Kết

Gốm Bát Tràng không chỉ là sản phẩm vật chất mà còn là tinh hoa văn hóa, là minh chứng sống động cho sức sống mãnh liệt của  nghề truyền thống Việt Nam. Từ bàn tay tài hoa của các nghệ nhân, những viên đất sét vô tri đã trở thành những tác phẩm nghệ thuật vượt thời gian.

Nếu bạn đang tìm kiếm một món đồ để làm đẹp không gian sống hoặc một món quà mang ý nghĩa sâu sắc, hãy ghé thăm làng gốm Bát Tràng. Nơi đây không chỉ mang đến cho bạn những sản phẩm gốm sứ chất lượng mà còn là trải nghiệm để cảm nhận và trân quý văn hóa Việt Nam.

Nội dung bài viết